10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları EKOYAY 2013-2014 (sayfa 154-161)

10. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları EKOYAY 2013-2014 (sayfa 154-161)
Emredici Anlatım - Fiil - Fiilimsi

SAYFA 154
HAZIRLIK
2.  İnsanlara kuralları öğretmek veya onları yönlendirmek amacıyla yazılan yazılarda emredici anlatım kullanılır.
3. Hukuk kurallarının insan davranışlarını sınırlandırırken emredici ve yasaklayıcı bir dil kullanması, o metinlerde yer alan ifadelerin kesinlik bildirdiğini ve yapılmasının zorunlu olduğunu gösterir.

2. etkinlik: “Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim” adlı metinde şair okuyucuyu hangi davranışları gerçekleştirmek üzere yönlendirmektedir? Şiirde dil hangi işleviyle kullanılmıştır?

"Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim" adlı metinde şair, okuyucuya bazı öğütler veriyor. Toplumdaki davranışları, dikkat etmesi gereken hususlarla ilgili öğütler vermektedir. (vefalı olmak, insanların bazı sırlarını ya da olumsuz durumlarını başkasına söylememek, gereksiz konuşmamak, iyilik yapmak, kırıcı olmamak, iyiliği başa kakmamak, kibirli olmamak, kendini bilmek, dinlemeyi bilmek, sevginin karşılıklı olması, kötülerle dost olmamak....)

3. etkinlik: “Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim” adlı şiirde çok kullanılan şahıs zamirlerini ve çekim eklerini bulunuz.

sana, sen, seni, senin, size (şahıs zamirleri)

Şiirde emir kipi çok kullanılmıştır.

SAYFA 155

4. etkinlik: “Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim” ve “ Kullanım Kılavuzu” adlı metinlerde emir, telkin, öneri ifade eden kelime ya da kelime gruplarını bulunuz.

"Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim" adlı şiirden:

dinle

...uçucu olma

....birin söyle

otur gözet kendini

başa kakıcı olma

geçici olma

yıkıcı olma

"Kullanım Kılavuzu" adlı metinden:

emin olun

suya sokmayın

kontrol ettirin.

...ayırmayın

5. etkinlik: “Kullanım Kılavuzu” adlı metinde, cihazı kullanmaya başlamadan önce yapılması gerekenler nasıl bir dille anlatılmıştır?

Emredici anlatımla anlatılmış. Yapılması istenenlerin gereklilik şeklinde anlatıldığı görülüyor. Emir ve gereklilik kipleri kullanılmış.

6. etkinlik: “Kullanım Kılavuzu” adlı metnin hangi amaçla oluşturulduğunu söyleyiniz. Metindeki eylemlerde çoğunlukla hangi kip ekleri kullanılmıştır? Bunların ifadeye kazandırdıklarını açıklayınız.

Bu metin, ütüyü satın alan kişilerin kullanmadan önce ve kullanım esnasında uymaları gerekenleri açıklamak amacıyla hazırlanmıştır. Metinde gereklilik ve emir kipleri kullanılmıştır. Bu kullanım ifadeye "sorumluluk" anlamı katmıştır. 

• Ütü mutlaka topraklı bir elektrik prizine takılmalıdır.

• Ütüyü hiçbir zaman suya sokmayın.

7. etkinlik: “Kullanım Kılavuzu” adlı metinden alınan yukarıdaki cümlelerde yer alan fiillerin nesnesine göre çatısını bulunuz. Bu fiillerin kullanılma nedenlerini açıklayınız.

Ütü mutlaka topraklı bir elektrik prizine takılmalıdır. (Bu cümlenin yüklemi nesne almadığı için "geçişsiz"dir.)

Ütüyü hiçbir zaman suya sokmayın. (Neyi sorusuna cevap veriyor, "sokmayın" yüklemi nesne aldığı için "geçişli"dir.)

8. etkinlik: “ Dinle Sana Bir Nasihat Edeyim” ve “Kullanım Kılavuzu” adlı metinlerde dilin hangi işlevlerde kullanıldığını belirtiniz.

Bu iki metinde dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılmıştır.

SAYFA 156

9. etkinlik: “Kamu Hakları ve Çeşitleri” adlı metin hangi amaçla oluşturulmuştur? Toplum hayatını düzenleyici kuralların yer aldığı bu tür metinlerin sosyal hayatın içindeki yerini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları açıklayınız.

“Kamu Hakları ve Çeşitleri” adlı metin insanların sahip oldukları temel hakları bildirmek amacıyla oluşturulmuş. Bu tür metinler, kişilerin haklarını göstermesi, güvence altına alması bakımından önemlidir.

10. etkinlik: “Kamu Hakları ve Çeşitleri” adlı metin öğretici özellikler taşımakta mıdır? Düşüncelerinizi metinden örnekler vererek açıklayınız.

Evet, öğretici özellikler taşımaktadır. Örnek verecek olursak: "Suçluluğu sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz." cümlesinden suçluluğun ne zaman kesinleşeceğini öğrenmiş oluyoruz.

11. etkinlik: Sınavlarda soru kitapçıklarının başına, yukarıdaki gibi bölümler konmasının sebebi ne olabilir? Metni açıklayıcılık özelliği bakımından değerlendiriniz.

Sınavda yapılacakların iyi bilinmesi, sınavın verimli geçmesi amaçlanarak bu bölümler konmuştur. 

Bu metin açıklayıcı, öğretici bir metindir.

12. etkinlik: “Motorlu Taşıt Sürücü Adayları Sınavı Soru Kitapçığı” adlı metnin 4. maddesindeki cümlelerde yer alan fiillerin öznesine göre çatısını bulunuz. Bu fiillerin kullanılma nedenini açıklayınız.

..... verilmeyecektir -- edilgen fiil

.....kullanabilirsiniz ---- etken fiil

13. etkinlik: “Kullanım Kılavuzu”, “Kamu Hakları ve Çeşitleri” ve “Motorlu Taşıtlar Sürücü Adayları Sınavı Soru Kitapçığı” adlı metinleri tablodaki özellikler bakımından değerlendiriniz.

14. Etkinlik:
Emredici anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özellikleri:
Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
Emir, telkin, öneri taşıyan ifadelere yer verilir.
Açıklayıcı ve öğretici özellik taşır.
Cümlelere fiiler hakimdir.
Trafik kuralları, ilaçların kullanım kılavuzları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları emredici anlatımla oluşturulmuş metinlere örnektir.

SAYFA 157

16. Etkinlik:

cezalandırılamaz --- kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
verilemez ---------- kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
sayılamaz ----------kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
zorlanamaz --------kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
kabul edilemez ----- yardımcı fiil  (kabul et- şeklinde isim+yardımcı fiille oluşmuş birleşik fiil)+ kurallı birleşik fiil (yeterlik)
alıkonulamaz ------(alıkoymak fiilinin edilgen şekli --- alıkoymak fiili kurallı birleşik fiilllerden süreklilik fiilidir. ) alıkonulamaz fiilinde kurallı birleşik fiillerden yeterlik fiili de vardır. (yeterlik fiilinin olumsuzu)
verilemez----------kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
uygulayamaz----------kurallı birleşik fiil (yeterlik fiili)
geri verilemez ..........kalıplaşmış b. fiil +kurallı birleşik fiil

18. etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde yer alan kurallı birleşik fiilleri bularak bunların altını çiziniz. Bu eylemlerin cümleye kazandırdığı anlamları da dikkate alarak kurallı birleşik fiillerin hangi türü olduğunu tabloda “X” işaretiyle gösteriniz.

SAYFA 158

19. Etkinlik:

bakıştılar-------onlar (atlar)
sokuldular------ onlar (atlar)
oynatıyordu -------yel
yayıldı -------- kişneme
duyuldu -----
görüldü -------
uzattı -------kurtlardan biri

20. etkinlik: "Yaşamak, Sevmek ve Öğrenmek" adlı metindeki etken ve edilgen fiilleri bularak özelliklerini belirleyiniz. Bu fiillerin ifadeye kazandırdıklarını ve kullanılma nedenlerini açıklayınız.

Etken Fiiller: demiştim, başlar, düşünelim

Edilgen Fiiller: öğrenilebilir, yapılıyor, gönderiliyor, çalışıyor

21. etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde yer alan eylemlerden dönüşlü olanların karşısına "D" yazınız. Bu eylemlerin özelliklerini belirleyerek kullanılma nedenlerini açıklayınız.

SAYFA 159

22. etkinlik: "Beyaz Gemi" adlı metinde yer alan işteş çatılı eylemleri bulunuz. Bu eylemlerin özel­liklerini belirleyerek kullanılma nedenlerini açıklayınız.

Uçuşacaktı: Eylemin birlikte yapıldığı anlatılıyor.

Koşuşuyordu: Eylemin birlikte yapıldığı anlatılıyor.

23. etkinlik: "Kaplumbağalar" adlı metindeki fiilleri nesne alıp almamalarına göre gruplandırarak tabloda ait olduğu bölüme yazınız.

SAYFA 160

24. etkinlik: "Stelyanos Hrisopulos Gemisi" adlı metindeki geçişli ve geçişsiz fiilleri bulunuz. Bu tür fiillerin özelliklerini ve kullanılma nedenlerini açıklayınız.

Geçişli fiiller: örüyor, söylüyordu, kaçırmışlardı, gönderivermişti, unutmamış, verem olmuştu, alamıyordu

Geçişsiz fiiller: evlenmiş, barklanmıştı, yakalanmış, batmış, kurtarılmıştı, ölüvermişti, kalmamıştı

Geçişli fiiller nesne alır, geçişsiz fiiller nesne almaz.

25. etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde yer alan fiillerden ettirgen olanların karşısına "X" işareti koyu­nuz. Bu fiillerin özelliklerini belirleyerek kullanılma nedenlerini açıklayınız.

ANLAMA VE YORUMLAMA

4. Aşağıdaki cümlelerde yer alan fiillerin öznesine ve nesnesine göre çatısını bularak bunları tabloda ait olduğu bölüme yazınız.

SAYFA 161

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A) Aşağıdaki cümlelerin sonuna yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

• Emredici anlatımda emir, telkin, öneri ifade eden kelime ve kelime grupları çok kullanılır.    (  D      )

• Emredici anlatımın kullanıldığı metin türlerinin öğretici ve açıklayıcı yönleri bulunur. (   D      )

• “Şükretti, kahroldu” sözcükleri yapı bakımından kurallı birleşik fiillerdir.  (  Y    )

• Edilgen çatılı eylemler geçişsizdir.      (    D    )

B) Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerleri doldurunuz.

• Emredici anlatım öğretici ve açıklayıcı metin türlerinde kullanılır.

• Emredici anlatımda dil alıcıyı harekete geçirme işlevindedir.

• “Temizledi, güzelleşiyor, susamış” sözcükleri türemiş yapılı eylemlerdir.

• “Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.” dizesindeki fiil nesnesine göre geçişsiz bir fiildir.

C) Aşağıdaki çoktan seçmeli sorularda doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde çatı özelliği aranmaz?

A) Güneş batmadan önce Ayşe’yle ayrıldık.

B) Gül gibi geçiniyorduk köyde.

C) Ayda iki bin lira kazancım vardı.

D) Köy sarp bir tepenin altından başlardı.

E) Birkaç gün sonra omzumda çapa tarlaya indim.

 CEVAP: C

2.  (1) Evin kapısını açtığım zaman beni bir küf kokusu karşıladı. (2) Portakal sandıklarını kol­tuk yapmıştım. (3) Kışın çok soğuk olursa o sandıkları kırardım. (4) O gece evde yatıp uyudum. (5) Ertesi gün bakkaldan bir kova, bir süpürge aldım.

Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerden hangisinin yüklemi geçişsiz bir eylemdir?

A) 1  B) 2  C) 3  D) 4  E) 5

CEVAP: D

3.  Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi yeterlik birleşik eylemiyle oluşmamıştır?

A)  Buraya saklanırsan seni kimse göremez.

B)  Bana verdiğin sırları kimseye anlatmam.

C)  Bana kimse böyle davranamaz.

D)  Ne olursa olsun kimse çalışmadığımı söyleyemez.

E)  Beni böyle bırakıp gidemezsin.

CEVAP: B

4.  Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem farklı bir görevde kullanılmıştır?

A)  Avuç avuç para dökmüştüm onlara.

B)  Denize açılırken mendilini sallıyordu bana.

C)  Rahat bir yer buldum mu hemen kurulurdum.

D)  Diş, dalak ağrısından betermiş.

E)  Birkaç gemici mekikle ağ örüyorlardı.

CEVAP: D

D) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Emredici anlatımla oluşturulmuş metinlerin sosyal hayatı düzenlemedeki rolünü açıklayınız.

Emredici anlatım sosyal hayatın içinde çokça kullanılmaktadır. Sosyal hayatı düzenleyen metinlerde emredici anlatım kullanılır. Sosyal hayatın düzenli olarak devam etmesi kanun ve kurallara göre hareket etmekle mümkündür. Kanun ve kuralların yer aldığı metinlerde emredici anlatım kullanılır.

2.  Emredici anlatımı hangi durumlarda kullandığınızı söyleyiniz.

Emredici anlatım bir eylem yaptırılmak istendiğinde, uyarı ve talimatlarda kullanılır. Ayrıca bir işin kesinliğini ifade etmek istediğimizde emredici anlatıma başvururuz.