SAYFA 108
- “Seninle konuşmalıyız’ cümlesinde yüklemi çıkarırsak anlamda nasıl bir değişiklik olacağını belirtiniz.
Bu cümleden yüklemi çıkarırsak cümlenin yargısı ortadan kalkar. Ne anlatılmak istendiği anlaşılamaz. Kalan sözcük cümle değeri taşımaz.
2. “Bahçıvana güzel güllerinden bir demet yapmasını söyledim.” (Bu cümlede bir yargı, bir eylem yer almaktadır.)
“Çabuk aşağı in!” (Bu cümlede emir anlamı vardır.
Yukarıdaki cümlelerin bildirdikleri anlamlara göre farkını söyleyiniz.
3. Defterinize, bir isteğinizi, dileğinizi bildiren cümle örnekleri yazınız. Örnek cümleleri, arkadaşlarınıza okuyunuz.
SAYFA 110
a. "‘Bağdaştırma” hakkında yaptığınız araştırmadan hareketle edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.Yukarıdaki cümlede bulunan kelime ve kelime gruplarının yapısını inceleyiniz. Cümleyi önce sesli bir şekilde daha sonra aşağıdaki şekliyle okuyunuz.
BAĞDAŞTIRMA: Kelimelerin yeni bir anlam ifade etmek için yan yana gelerek oluşturduğu söz gruplarına bağdaştırma denir.
Bağdaştırmalar iki şekilde değerlendirilir.
Alışılmış bağdaştırma: Dilde yaygın olarak kullanılan ifadelerle oluşturulan bağdaştırmalara denir. Kelimeler ilk anlamlarıyla kullanılır.
ağacın dalı, taş duvar, yol kenarı vb.
Alışılmamış bağdaştırma: Birbiriyle uyuşmayan ifadelerden oluşan bağdaştırma. Kelimeler yan ve mecaz anlamlarıyla, sıra dışı anlamlarda kullanılır.
beyaz gece, dilsiz hayaller, çürük renkler, gürül gürül akan bir dünya
“Sizler mektup bu yazar Kocaçimen Tepe önlerdeyim’
Okuduğunuz cümleyle yukarıdaki cümle arasında nasıl bir anlam farkı oluştuğunu belirtiniz. Bu anlam farkına, cümleyi oluşturan kelime ve kelime gruplarının bir kurala uygun düzenlenmemesi ve kelimeler arasında anlam ilişkisi olmaması mı neden olmuştur? Bağdaştırmayla bağlantı kurarak açıklayınız.
Cümleyi böyle yazarsak cümlenin anlam kaybettiğini görürüz. Cümlenin anlam kazanması için yapısal ve anlamsal bir bütünlük içinde bir araya getirilmesi gerekir.
Cümle bağdaşıklık (dil ögelerinin anlam bağlantıları) ve bağlaşıklık (dil ögelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesi) bakımlarından uyumlu olmalıdır.
c. “Sizlere bu mektubu yazarken Kocaçimen Tepe önlerindeyim.” cümlesinde bulunan kelime ve kelime gruplarının, cümlenin anlamına sağladığı katkıyı söyleyiniz.
Bu cümlede kelime grupları, cümlenin aktarmak istediği düşünce ve yargıyı ortaya koymaktadır.
ç. “b" maddesindeki cümleyi başka bir kişi, ailesine değil de arkadaşına (alıcıya) yazmış olsaydı bu durum cümledeki anlamı nasıl etkilerdi? Düşüncelerinizi açıklarken “bağlamca ilgili bilgilerinizle ilişki kurunuz.
“Sizlere” sözcüğü yerine “sana” sözcüğünü kullanırdı. Yani samimi bir dil kullanırdı.
d. Belli bir bağlama yerleşmeyen cümle anlam bakımından soyuttur. Etkinliğin “b” seçeneğinde incelediğiniz cümleyi bu bakımdan değerlendiriniz.
Verilen cümlenin öncesini ve sonrasını bilmeden neyi ifade ettiği tam anlaşılmaz. Sadece örnek cümleye bakarak mektup niçin yazılmış? Koçaçimen Tepe önlerinde ne işi vardı? sorularına cevap bulamayız.
“Çanakkale’nin sesi, hiç şüphesiz ki bülbüldür.” (Yüklemde bildirme eki kullanılmış. Anlam daha da pekiştirilmiş.)
“Çanakkale’nin sesi hiç şüphesiz bülbül.” (Yüklemdeki ek düşmüş. Anlamın etkisi azalmış.)
e. Yukarıdaki cümlelerin yüklemlerini karşılaştırınız. Aralarındaki farkı belirtiniz. Bu iki örnekten hareketle bir cümlede kelime ve kelime gruplarının dil bilgisi öğeleriyle birleşimi ne kadar etkilidir? Açıklayınız.
• Yaptığınız incelemeden yararlanarak bir cümlede anlamın oluşmasını sağlayan unsurlar nelerdir? Aşağıya sıralayınız.
Bir cümlede anlamın oluşmasını sağlayan unsurlar: Kelimeler, kelime grupları, dil bilgisi ögeleri, sözcük türleri (edat, bağlaç, zamir, sıfat, isim, fiil) bağlam, duygu ve düşünceler, cümle ögeleri
1. “Bir tarafımda dik kayaların eteğinde, Ege Denizi’nin o maviyi yeşille en güzel miktarda buluşturan turkuaz renkli engin suları diğer tarafta Çanakkale’nin bereketli ovalarını” ifadesine bir cümle denilip denilmeyeceğini belirtiniz. Aynı ifadeyi bir de “görmekteyim” yargısıyla okuyunuz. İfadeye bu şekliyle cümle denilip denilmeyeceğini nedeniyle açıklayınız.Yaptığınız incelemeden yararlanarak cümlenin, yargı yönüyle kelime ve kelime gruplarından ayrılan bir birim olduğunu söyleyebilir misiniz? Düşüncelerinizi açıklayınız.
Yukarıda verilen ifade yüklemi olmadığı için cümle değildir. Bu ifadelerin sonuna “görmekteyim” yargısı eklenirse cümle tamamlanmış olur.
SAYFA 111
- “Burada seher vakti öten bülbüllerin sanki musiki dersi almış birer sanatkâr olduklarını fark ettim.” cümlesinde özne ile yüklem birbirinden ayrı düşünülebilir mi? Bu iki öğenin anlamın oluşumunda cümlede nasıl bir rol üstlendiklerini belirtiniz.
Verilen cümlede özne ile yüklemi ayrı düşünemeyiz. Yüklem yargı veya eylem bildirir, özne ise yargının konusu veya eylemi gerçekleştirendir.
- a. “Etkiler” yüklemiyle, çeşitli anlamlara gelebilecek cümleler yazınız.
Bu şiir, beni etkiler.
Kuraklık tarımı olumsuz etkiler.
b. Bu değişik anlamlardaki cümlelerde yüklem olmasaydı yargı anlamı olur muydu? Buna göre yüklemin rolünü ve değerlerini açıklayınız.
Yazdığımız cümlelerde yüklem olmasaydı yargı anlamı olmazdı.
a. Aşağıdaki cümlelerin hangi haber kipinde olduklarını yaptığınız araştırma sonucu edindiğiniz bilgilerden yararlanarak söyleyiniz.
• “Zaten böyle cennet bir yerde harp etmek durumu değil midir ki ruhumu büyük bir acıyla derinden sarsmaktadır.” (geniş zaman)
• “Bu küçücük kuşların bu kadar hünerli hançerelerinin (gırtlak) olduğunu neden daha evvel keşfetmediğime yanıyorum.” (şimdiki zaman)
• “Buraya geldiğimden beri, ömrümde daha evvel bu kadar güzel mahlukat sesi duymadığımı anladım.” (görülen geçmiş zaman)
• “Siz ki memleketin müdafaası için asker doğurmakla şerefli bir Türk anasısınız, benim naçizane bir hediyem olarak buraları göreceksiniz.” (gelecek zaman)
• “Bütün hüzünlerini yüreğinde tekrar yaşamış.” (öğrenilen geçmiş zaman)
b. Dilek-istek cümleleriyle ilgili yaptığınız araştırmadan hareketle aşağıdaki cümlelerin hangi kiple çekimlendiğini yanlarındaki boş bırakılan yerlere yazınız.
• Eve gider gitmez ödevlerimi yapayım. (istek )
• Şu sandalyeyi getir. ( emir )
• Bu kitabı yarın bitirmelisin. ( gereklilik )
• Bana neden darıldığını söylemezsen aramızdaki sorunu halledemeyiz. (geniş zamanın şartı )
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder