9. Sınıf Dil ve Anlatım Cevapları ADA Yayınevi SAYFA 89-90-91

9. Sınıf Dil ve Anlatım Cevapları ADA Yayınevi SAYFA 89-90-91


SAYFA 89

2.2 KELİMELERDE ANLAM DEĞİŞMELERİ
HAZIRLIK



1. Kelimelerin zaman içerisinde farklı anlamlar kazanmalarının nedenini açıklayınız.

Toplumun kültürel, sosyal, ekonomik gelişimi doğrultusunda kelimeler zaman içerisinde yeni anlamlar kazanmaktadır. Karşılaşılan bir olay, durum veya varlık için bazen yeni bir kelime türetilmeyip var olan kelimelere yeni anlamlar yüklenmektedir. Bunun sonucunda kelimeler yeni anlamlar kazanmaktadır.

2. "Anlam genişlemesi" ve "anlam daralması" söz gruplarının ne ifade ettiklerini söyleyiniz.

Anlam genişlemesi hakkında bilgi:  Anlam Genişlemesi Nedir?

Anlam daralması: Bir sözcüğün eskiden anlattığı durumun, nesnenin bir bölümünü, bir türünü anlatır duruma gelmesine denir.
Oğlan sözcüğü eskiden hem erkek hem kız çocuğunu karşılarken günümüzde sadece "erkek çocuk" anlamında kullanılmaktadır. Bu sözcükte anlam daralması olmuştur.


3. "Kılık" kelimesi eskiden "huy" anlamında kullanılırdı. Kelimenin günümüzdeki anlamını söyleyiniz.
Günümüzde "kılık" sözcüğü bir kimsenin giyinişi, dış görünüşü, üst baş anlamında kullanılmaktadır. Bu kelimede başka anlama geçiş (anlam kayması) vardır.

SAYFA 90

1. Divânü Lugâti't - Türk adlı eserden alınan kelimelerin anlamlarını günümüzdeki anlamlarıyla karşılaştırınız. Anlam farklılıklarının nedenini söyleyiniz.

Divanü Lügati't adlı eserden alınan "kek" ve "kesme" kelimelerinin anlamları, günümüzdeki anlamlarından tamamen farklıdır. Bunun nedeni, kelimelerin zamanla eski anlamını kaybederek yeni anlam kazanmasıdır.

2. a. "Kesme" kelimesi, anlam genişlemesi yoluyla temel anlamına bağlı olarak birden çok kavramı karşılar duruma gelmiştir. Bu tür kelimeler "çok anlamlı kelimeleredir.


b. Ödül: 1. Bir başarı karşılığında verilen armağan, mükâfat: "Nobel Edebiyat Ödülü iki Balkanlı yazara verildi." - H. Taner. 2. Bir iyiliğe karşılık olarak verilen armağan, mükâfat, ödül almak, herhangi bir başarı karşısında armağana layık görülmek. Ödül vermek ödüllendirmek.
"Ödül" kelimesi eskiden sadece, mükâfat anlamında kullanılırken daha sonra yapılan işin bütün türlerini kapsar duruma gelmiştir. Bu olaya "anlam genişlemesi" denir.
İncelediğiniz "kesme" ve "ödül" kelimelerinden hareketle anlam genişlemesiyle çok anlamlılık arasındaki farkları aşağıya sıralayınız.

Anlam genişlemesinde kelime, önceleri bir varlığın bir bölümünü karşılarken zamanla o varlığın bütün türlerini karşılamaktadır.
Çok anlamlılıkta kelimeler, farklı anlamlar kazanmaktadır. Sayfa 89'da "kesme" sözcüğünün anlamları verilmiştir. Bu sözcükte çok anlamlılık vardır. Ödül kelimesinde ise anlam genişlemesi görülmektedir.

3. "Davar" kelimesi eskiden "mal", "varlık" anlamında kullanılırken günümüzde sadece "koyun" ve "keçiye" verilen ortak addır. Yani kelimenin anlamında daralma gerçekleşmiştir.
Anlamlarını incelediğiniz kelimelerden hareketle bildiğiniz anlam genişlemesi ve anlam daralması örneklerini aşağıya not ediniz.

Anlam genişlemesine örnekler:
Araba sözcüğü eskiden "atlı araba" anlamında iken günümüzde "her türlü kara taşıtı"nı karşılar duruma gelmiştir.
Yıldız sözcüğü önceleri sadece "ışıklı gök cismi"ni karşılarken günümüzde bu anlamının yanında "mesleğinde parlayan sinema sanatçısı, star" anlamını da kazanmıştır.
Mal sözcüğü eskiden "büyükbaş hayvan" anlamında iken günümüzde bu anlamının yanında "taşınır veya taşınmaz varlık" anlamını kazanmıştır.

Anlam daralmasına örnekler:
Erik sözcüğü eskiden "şeftali, kayısı, zerdali gibi meyvelerin ortak adı" iken günümüzde yalnızca bir meyve türünün adı olarak kullanılmaktadır. Erik sözcüğünde anlam daralması görülmektedir.
İl sözcüğü eskiden "ülke" anlamında iken günümüzde şehir, vilayet anlamındadır. (anlam daralması)
Yemiş sözcüğü eskiden "her türlü meyve" anlamına gelirken günümüzde "incir" anlamında kullanılmaktadır. (anlam daralması)

ANLAMA VE YORUMLAMA

1. a. "Karı ve koca kelimeleri eskiden yaşlı kadın ve erkek için kullanırken günümüzde evli çiftlerden kadın ve erkek için kullanılmaktadır.

Bu sözcüklerde başka anlama geçiş (anlam kayması) vardır.

b. "Yavuz", "oğul", "konmak" kelimelerinin eski anlamları aşağıda verilmiştir. Günümüzdeki anlamlarını, Türkçe Sözlük'ten bularak karşılarına yazınız.

SAYFA 91

DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız.
• Bir kelimenin zamanla, kapsadığı anlamların bir bölümünü yitirmesine ANLAM DARALMASI denir.
• "Beni görüp yüzün öte döndürme / Yine gitmez meylim sendedir sende" (Pir Sultan Abdal) dizelerindeki "meyil" kelimesi "ilgi, gönül verme" anlamında kullanılmıştır.

2. "Hazine" kelimesi aşağıdakilerden hangisinde "kaynak" anlamında kullanılmıştır?
A. Dünyanın hazinelerini önüne sersem dönüp bakmaz.
B. Hazinede döviz kalmadığı söyleniyor.
C. Ağaç, rutubetin hazinesidir.
D. Akif'in ormanda hazine aradığı ortaya çıktı.
E. Annem, yüreğimin şefkat hazinesidir. **

CEVAP: E

3. "Suç" kelimesi eskiden "bir yere çarpıp geri dönen bir şeyin çıkarttığı sesin yansıması" anlamında kullanılırken günümüzde "törelere, ahlak kurallarına aykırı davranış" anlamında kullanılmaktadır. Bu anlam olayını açıklayınız.

Anlam değişmesi, başka bir anlama geçiş vardır.

4. "Oyun" kelimesini değişik anlamlara gelecek şekilde cümle içerisinde kullanınız. Cümleleri aşağıya yazınız.

Çocuklar bahçede oynuyor.
Bize yine oyun oynadılar.
Zeybek oyunu nasıl oynanır?
Oyunun ikinci perdesi çok etkileyiciydi.