9. Sınıf Dil ve Anlatım Cevapları ADA Yayınevi SAYFA 76-77-78-79-80-81

SAYFA 76

KELİMELERİN FARKLI ANLAMLARDA KULLANIMI

1. "Kendini ateşe atmakla iyi mi ediyorsun?" cümlesindeki altı çizili kelimenin hangi anlamda kullanıldığını söyleyiniz.


Bu cümlede ateş kelimesi "tehlike" anlamında kullanılmıştır.

2. Yaptığınız araştırmadan hareketle "yan anlam" söz grubunun ne anlama geldiğini açıklayınız.
Yan anlam, sözcüğün gerçek anlamıyla bağlantılı olarak kazandığı anlamlardır.

3. Kelimelerin kendi anlamı dışında kullanılmasının nedenini sözlü olarak ifade ediniz.
Sözcükler, duygu, düşünce ve durumları ifade ederken kendi anlamlarından uzaklaşarak yeni anlamlar kazanabilir.  Dilimizde her nesne ve kavram için ayrı bir sözcük yoktur. Yeni bir durum, yeni bir anlam yeni bir kavram için mevcut ek ve köklerle yeni bir kelime oluşturulabileceği gibi , mevcut bir kelimede bu anlamı, kavramı yada durumu ifade etme işini kendi üzerine alabilir.

SAYFA 77
1. ETKİNLİK:

a. Metinde koyu yazılan "atmak" kelimesinin sözlükteki anlamlarından birkaçı aşağıda verilmiştir. Bu anlamlardan hangisinin kelimenin ilk anlamı olduğunu belirleyiniz. Doğru seçeneğin karşısındaki kutucuğa "İ" yazınız.
I. Bir cismi bir yöne doğru fırlatmak.   İ
II. Bir şeyi yere doğru bırakmak.
III. Bir kimsenin ilişiğini kesmek.
IV. Bir yere bir şey yapmak.

b. Yukarıdakilerden hangisi "atmak" kelimesinin metindeki anlamıdır? Bu anlamın, kelimenin ilk anlamıyla ilişkisini bilgi birikiminizden yararlanarak açıklayınız. Kelimenin metindeki ilk anlamı, "Temel anlamın etrafında oluşmuştur?" diyebilir miyiz? Kelimenin bu şekilde kazandığı anlama ne denildiğini yaptığınız araştırmadan yararlanarak söyleyiniz.

"Atmak" kelimesi metinde "nakış atmak (bir yere bir şey yapmak) anlamında kullanılmıştır. Temel anlamından tamamen uzaklaşmadığı için yan anlam kazanmıştır.

c. "Seni kırmazlardı..." cümlesindeki "kırmak" fiilinin hangi anlamda kullanıldığını söyleyiniz. Bu kelimenin metindeki anlamının ilk anlamıyla ilişkisi olup olmadığını belirtiniz. Kelimenin bu şekilde kendi anlamı (temel anlam) dışında kullanılmasına ne denildiğini söyleyiniz. Kelimenin bu anlamı kazanmasında bireysel özelliklerin etkisini açıklayınız.

"Seni kırmazlardı." cümlesinde "kırmak" sözcüğü üzmek anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.

ç. Metinde koyu yazılan "ciğerdeldi" kelimesinin anlamı; "Kumaş üzerine küçük delikler açılarak yapılan işlemezdir. Bu kelime "ciğer" ve "deldi" kelimelerinin birleşimiyle oluşmuş, terzilerin kullandığı özel bir kavramı karşılamaktadır.

"Ciğerdeldi" kelimesinin kazandığı anlamdan dolayı bu kelimenin nasıl adlandırıldığını söyleyiniz. Kelimenin bu anlamı kazanmasında neyin etkili olduğunu söyleyiniz.

Ciğerdeldi kelimesi bir nakış türünü ifade eder. Bu kelime terim anlamı kazanmış bir kelimedir.

• Yaptığınız inceleme ve araştırma sonucu edindiğiniz bilgilerden hareketle bir kelimenin anlamının kullanım alanlarına ve diğer kelimelerle ilişkilerine göre nasıl farklılık kazandığını açıklayınız.

Bir kelime kullanım alanına, diğer kelimelerle ilişkilerine göre farklı anlamlar kazanabilmektedir. Kelimelerin farklı anlamlar kazanmasında benzerlik, yakınlık, çağrışım gibi faktörler rol oynar.

• Kelimelerin farklı anlamlarda (yan, mecaz, terim anlam) kullanılmasına tarihsel, toplumsal gelişmelerin ve bireysel özelliklerin etkisini açıklayınız.

Kelimelerin farklı anlamlar kazanmasında geçmişten gelen ifade özelliklerin, toplumsal gelişmelerin, bireysel özelliklerin etkisi vardır.

SAYFA 79
2. ETKİNLİK:
a. Sınıfta üç grup oluşturunuz. Aşağıdaki görev dağılımına göre verilen metinleri inceleyiniz. Tespitlerinizi grup sözcüleriniz aracılığıyla arkadaşlarınıza aktarınız.
1. grup: "Eğretileme" adlı bilimsel metindeki terimleri belirleyiniz.

Benzetme, benzeyen, kendisine benzetilen, eğretileme, yalın benzetme, gösterge, gerçek anlam, değişmece

2. grup: "Ruh" adlı metindeki felsefi kavramların altını çiziniz.

Ruh, tanrı, öz, varlık, zeka, sanat, içgüdü, zihin, duyusal, düşünce

3. grup: "Yıldızlar" adlı şiirde bulunan imgeleri belirleyiniz.

Ateşböcekleri, yanıp sönmek, gecelerin aydınlanması, güneş gibi görünmek, yıldızların yalnız olması

b. Aşağıdaki soruları, "Eğretileme", "Ruh" ve "Yıldızlar" adlı üç metne göre cevaplayınız.

• "Felsefi yazıların ve düşünce yazılarının hareket noktası kavramlardır." yargısına katılıp katılmadığınızı gerekçeleriyle açıklayınız.

• "Eğretileme" adlı metindeki terimlerin anlamları kesin ve değişmez midir? Nedenleriyle açıklayınız.
Eğretileme adlı metindeki terimlerin anlamları kesin ve değişmezdir. Çünkü terim anlamlı sözcük aynı zamanda gerçek anlamlıdır.

• "Eğretileme" metnindeki terimlerin kimler tarafından belirlendiğini söyleyiniz.
Eğretileme adlı metindeki terimler edebiyat bilimcileri tarafından belirlenmiştir.

a. Yukarıdaki şiirden ilk, yan ve mecaz anlamda kullanılmış kelimeleri ve kelime gruplarını belirleyiniz. Tespitlerinizi aşağıya yazınız.
ilk anlamda kullanılan kelimeler:...kendim, Aynalıçeşme, yalnızlık, ölüm, elma, anlamak, gökyüzü, göz.....
Yan anlamda kullanılan kelime ve kelime grubu:...... ayıklamak, istemek, kalmak.......
Mecaz anlamda kullanılan kelimeler:..........soymak, yorgun, çirkinlik, çoğalmak...........

SAYFA 80
b. Yan anlamda kullanılan kelimelerin kullanıldığı bağlamdaki çağrışım ve duygu değeriyle ilişkisini söyleyiniz.

Yan anlamda kullanılan sözcükler, bağlamdaki benzerlik, yakınlık, ilişkili olma gibi sebeplerle birbirini çağrıştırmaktadır.

c. Mecaz anlamda kullanılmış kelimelerin oluşturulma nedenini tartışınız. Ulaştığınız sonucu belirtiniz. Metindeki mecaz anlamlı kelimelerin sözlükteki anlamlarının mı yoksa metinde kazandıkları anlamların mı önemli olduğunu sözlü olarak ifade ediniz.
Sözcükler mecaz anlamda kullanılarak duygu ve düşünce daha etkili bir şekilde dile getirilmiş olur.

ç. Aşağıda, "dökmek" kelimesinin farklı anlamlarda kullanıldığı cümleler verilmiştir. "Dökmek" kelimesinin hangi cümlede ilk anlamıyla, hangisinde mecaz anlamıyla kullanıldığını belirtiniz. Kelimenin her cümledeki anlamının zihninizde nasıl bir kavram yarattığını tartışınız. Ulaştığınız sonucu defterinize not ediniz.
• Suyun hepsini yere döktün. (ilk anlam, temel anlam)
• Ben bu iş için yirmi bin lira döktüm. Senin haberin var mı? (mecaz anlam)

"Dökmek" kelimesinin kazandığı anlamların (yan, mecaz anlam) kullanım alanları ve diğer kelimelerle olan ilişkileriyle bağlantısını açıklayınız.

d) Dökmek kelimesini yan ve mecaz anlamıyla cümlede kullanınız.

Söğüt ağacı yapraklarını dökmüş. (yan anlam)
Acaba biraz anlatsan, derdini döksen olmaz mı? (mecaz anlam)

SAYFA 81
4. ETKİNLİK:
a. Okuduğunuz metindeki terim anlamlı kelimeleri aşağıya yazınız.
Permakültür, ekosistem, enerji döngüsü, organik tarım, organik ürün

b. Belirlediğiniz kelimeler ve okuduğunuz metinden hareketle terimlerin oluşma nedenini açıklayınız.
 Metindeki terimlerin anlamı, başka bir cümlede kullanıldığında değişir mi? Örnekler vererek açıklayınız.

Terimler, bir bilim, sanat, meslek veya spor alanında özel anlamlı sözcüklerdir. Terim olan bir sözcüğün anlamı değişmez. Bir sözcük bir cümlede terim olarak kullanılırken aynı sözcük başka bir cümlede terim olmayabilir. Örnek: Oyunun ikinci perdesini kaçırdık. (Perde sözcüğü terim)
Bu perdeleri yeni yıkadık. (Perde sözcüğü terim değildir.)

5. ETKİNLİK:

DİĞER SAYFALAR: 9. Sınıf Dil ve Anlatım Cevapları ADA Yayınevi 2014-2015